NOOIT MEER 1590
Ach, wat is het toch vredig op Te Werve: groene bomen, kabbelend water dat rustig stroomt onder romantische bruggetjes. Jonge gansjes, meerkoetjes en eendjes die de wereld verkennen, dromerige duiven die even rust nemen op een tak en kijken naar een gazon vol bloeiende madeliefjes. En natuurlijk onze bezoekers die zich wandelend ontspannen: “Wat een prachtig landhuis” en: “Kijk daar, die duiventoren. Wat staat er eigenlijk op dat bordje, met die gouden cijfers? Oh ja, 1590”.
Tja, zo hoort het. Daar mogen we heel gelukkig mee zijn. Ook, of juist nu elders in Europa door vechtende landen verwoestend wordt uitgehaald.

In 1590 zag de wereld er hier totaal anders uit. We zaten midden in de heftige periode van de 80-jarige oorlog met de Spanjaarden (1568-1648). Laten we ons even verplaatsen in de Rijswijkers van rond 1590. Ze hebben net de bovenbouw van de Duiventoren gebouwd op de dikke muren, restanten van een oude vermoedelijke verdedigingstoren. Met trots wordt het jaartal 1590 in goud aangebracht op de herdenkingssteen in de torenmuur.
Maar niemand was vergeten wat een drama zich een paar jaar geleden in Delft had afgespeeld. In zijn eigen hoofdkwartier, het Prinsenhof, wordt Willem van Oranje op 10 juli 1584 met twee schoten vermoord. De kogelgaten zullen nog eeuwenlang in de muur zichtbaar blijven. De dader, Balthasar Geraerts, wordt al snel aangehouden. Drie dagen lang wordt ie beestachtig gemarteld om daarna alsnog te worden onthoofd.

Doodstraffen waren in die tijd geen zeldzaamheid. De executies waren vaak gruwelijk. Soms werd - met vier paarden, één aan elk been en arm - de veroordeelde uit elkaar getrokken. Ophangen kwam ook regelmatig voor, óók in de Herenstraat van Rijswijk op het pleintje voor de Oude Kerk. Onder grote publieke belangstelling. Na de executie werd het lijk nog maandenlang tentoongesteld op het Galgenveld, dat was waar nu de Rijswijkseweg en de Laakweg elkaar kruisen. In januari van het jaar 1590 was op de Grote Markt van (inmiddels Belgisch) Lier Cathelyne van den Bulcke zelfs nog verbrand als heks. Tussen 1550 en 1650 werden in Europa tussen de vijftig- en honderdduizend mensen (bijna altijd vrouwen) als heks veroordeeld. Wreedheid en bijgeloof waren de normaalste zaken van de toenmalige wereld in onze streken.

Na de moord op Willem van Oranje werd zijn zoon prins Maurits – toen pas 18 jaar - de stadhouder van Holland en Zeeland. Een slimme jongen overigens die met een knappe list in 1590 Breda wist terug te veroveren op de veel sterkere Spanjaarden. Midden in de nacht had ie in een turfschip soldaten onopvallend de stad in gesmokkeld. Toen die van binnenuit de aanval ontketenden kon de rest van de troepen van Maurits rustig naar binnen lopen. Wat zich daar verder afspeelde laat zich raden.

Een vergelijkbare zaak had zich 16 jaar eerder al voorgedaan in Leiden. De Spanjaarden probeerden in 1574 Leiden te bezetten en omsingelden de stad. Talloze Leidenaren stierven van de honger. Gelukkig staken geuzen de dijken door. Bang voor het water gingen de Spanjaarden er hals over kop vandoor en kon de stad worden ontzet. Ze vieren het nog steeds elk jaar op 3 oktober.

Die aanvallen op steden waren geen uitzondering. Steden die Spanje veroverden werden meer dan eens terugveroverd. En omgekeerd.
Het Staatse leger (zeg maar het leger van Noord- en Zuid-Holland en Zeeland) voerde in 1589 een aanval uit op Nijmegen, waar toen de Spanjaarden nog zaten. De aanval mislukte, maar niet zonder slachtoffers.

In hetzelfde jaar werd Zoutkamp na een dagenlange belegering terugveroverd door de Friese troepen van Willem Lodewijk. Het beleg van Heusden moesten de Spanjaarden zonder resultaat weer opgeven.
Elders in Europa was het niet rustiger. In Frankrijk werd koning Hendrik III vermoord.
Een grote Spaanse zeevloot werd door de Engelsen verslagen. Een hevige storm deed de rest met de vloot: 9.000 doden.
Op bevel van koningin Elizabeth I van Engeland wordt de Schotse koningin Maria Stuart van hoogverraad beschuldigd en onthoofd. Zo ging dat.
 
In ons land werd Eindhoven eerst door het leger van de Staatsen ingenomen, kort daarna weer teruggepakt door de Spanjaarden. Door Engels verraad viel ook Deventer in de handen van Spanje. Sluis was in 1587 al veroverd door de hertog van Parma.
En zo was het doorgegaan: Den Bosch, Amerongen, Zutphen, Eindhoven, allemaal worden ze belegerd, veroverd of gewoon in brand gestoken.
 
Rijswijkers maakten een deel van die geschiedenis overigens van dichtbij mee. Hoge pieten uit het buitenland werden per boot vanuit Delft naar de Hoornbrug gevaren. Ondertussen liet Maurits zich per koets vanuit Den Haag naar die plek vervoeren. Bij de Hoornbrug werden de handen geschud en vandaar werden de gasten meegenomen naar het Binnenhof.
    

Tja, daar hoeft u allemaal niet meer aan te denken bij uw rondje op Te Werve. 1590: dat wordt het hier nooit meer.
 

Mvl 2-6-2022  Bronnen: Ende, W.P.C. van der, 'Het galgenveld in Rijswijk', in: Historische Vereniging Rijswijk, Jaarboek 2001 (Rijswijk, 2001). Diverse lemma’s Wikipedia