BUURMAN VAN TE WERVE: DE PRINS VAN ORANJE

Wie in Nederland woont heeft altijd buren. Op korte of iets langere afstand, maar altijd is er een adres waar je even langs kunt gaan om een kopje suiker te lenen.

Dat geldt dus ook voor de bewoners van Te Werve. De toenmalige bewoner - Jacob van der Wiele van de Werve – heeft er waarschijnlijk niet eens vreemd van opgekeken toen hij een nieuwe buurman kreeg: in 1630 kwam het Huys ter Nieuburch in handen van prins Frederik Hendrik van Oranje. Bij de rijken en machtigen gold immers ook toen al “ons kent ons”.

Geen grijze muis, die Frederik Hendrik. Naast prins zou ie in de loop der jaren nog wat titels krijgen: graaf van Nassau, stadhouder, kapitein-generaal en admiraal-generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Hoe ging dat destijds tussen buren? Kwamen ze wel eens bij elkaar op bezoek, babbeltje over het tuinhek als je daar het onkruid wiedde?

Nou nee. Wat Te Werve betreft, van Jacob van der Wiele weten we niet zoveel. Geboren in Den Haag, 61 jaar oud geworden, bewoner van Te Werve sinds 1593. Voor eigenaars van Te Werve was het huis lang niet altijd hun permanente verblijfplaats. Soms was het niet meer dan een chique buiten, om de wereld te laten zien dat je rijk was. Of om er in de zomer de stank van de steden (riolering was er nog niet) te kunnen ontvluchten. Van deze brave Jacob is in Rijswijk niet meer overgebleven dan de naam van een onbeduidende straat tussen De Put en het NS-baanvak Rijswijk-Den Haag. Een foto in “Groot Rijswijk” bijvoorbeeld heeft ie nooit gehaald, om het eens beeldend te zeggen.

 

Van Prins Frederik Hendrik weten we meer. Alleen al omdat ie een telg was van de Oranje-Nassau dynastie. En omdat ie getrouwd was met Amalia van Solms, een naam die iedereen wel eens heeft gehoord. Hun huwelijk werd pas gesloten in 1625 toen onze man al 41 was. Er speelde een opvolgingskwestie en er moest snel worden getrouwd. Amalia – dochter van zijn volle neef – was toen al drie jaar zijn secret love. Ze kregen negen kinderen, waarvan er vier jong stierven.

Tja, wat doe je overdag als prins? Onze man ging in de lente, zomer en herfst regelmatig op oorlog. Hij trok er op uit met een eigen leger. Zijn specialiteit was het belegeren en vervolgens veroveren van steden. Op die manier werd ie heerser van plaatsen als Breda, Hulst, Groenlo, Maastricht, Den Bosch. En verwierf hij de dubieuze bijnaam “Stedendwinger”. Zó iemand was de buurman van Te Werve. Héél vaak zal hij dus niet thuis zijn geweest.

Het toenmalige pand dat Frederik Hendrik in 1630 kocht liet ie overigens meteen slopen. Hij kocht er nog 19 ha grond bij en liet er een zeer breed paleis bouwen. Dat paleis werd vooral bekend door de Vrede van Rijswijk, die er in 1697 werd gesloten, 50 jaar na zijn dood. Aan beide kanten van zijn terrein liet ie een gracht graven: één van 17 meter breed (aan de kant van de Burgemeester Elsenlaan), één van 10 meter breed aan de andere kant (tussen zijn terrein en Te Werve).

Fraaie tuinen, mooie boomlanen en schitterende vijvers; het moet een lustoord zijn geweest. Aan de kant van de Burgemeester Elsenlaan liet Frederik Hendrik een toren bouwen waarin water naar boven werd geheveld (door in de toren rondlopende ezels?) om te zorgen voor druk op de fonteinen op het terrein. Nog niet zo lang geleden zijn van die toren restanten gevonden in de sloot die er nog altijd is.

Hoe dit afliep? Onze man overleed in 1647, één jaar voor het einde van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648, weet u het nog?). Hij ligt begraven in de Nieuwe Kerk in Delft. Amalia stierf in 1675 in Den Haag. Huys ter Nieuburch zou nog beroemd worden door de Vrede van Rijswijk die er in 1679 werd gesloten. Daarna kwam het geleidelijk in verval; in 1791 werd het in opdracht van stadhouder Willem V gesloopt. Ter herinnering werd van het sloopmateriaal De Naald gebouwd; beetje sneu bouwwerkje, vind u ook niet?

Te Werve heeft sinds 1250 bij al die gebeurtenissen fier stand gehouden. Oók bedreigd en herhaaldelijk verbouwd. Maar wij zijn er nog! Mooier dan ooit.

Mvl2-3-2021.

Schilderij: Frederik Hendrik en Amalia van Solms, door Gerard van Honthorst, 1637.

Bronnen: Sylvia Roes. Het Rijswijkse Bos. Stichting Rijswijkse Historische Projecten, 2011. En: Wikipedia, diverse lemma’s.