Professionals, hobbyisten en ….. wormen

Toegegeven, dit is een vreemde titel voor een stukje tekst. Maar het geeft wel aan wat bedoeld wordt: een professionele tuinman doet het om zijn brood te verdienen, tuinhobbyisten omdat ze het leuk en nuttig vinden. Maar wormen doen het omdat ze niet anders kunnen: de grond verbeteren. En juist daarom zijn ze zo belangrijk. Gelukkig zijn ze op Te Werve met miljoenen! Harde werkers, die dag en nacht doorgaan, bij weer en wind, met elk jaar een winterslaapje. En zo blijft de cirkel draaien: blaadjes groeien, vallen, worden opgegeten en verteerd door wormen en de boom krijgt voedsel om weer nieuwe blaadjes te vormen. Wormen, wie kan er zonder?

Ondanks die nuttige taak kunnen wormen niet altijd op gejuich rekenen. De dichter-schilder Lucebert schijnt eens gezegd te hebben: “Toen de mensen nog niet bestonden waren er al wormen om ze op te vreten”. Tja, da’s ook weer waar.

Eerst maar eens even afbakenen: er zijn tienduizenden soorten wormen. Daaronder honderden soorten regenwormen, in ons land zo’n 25. Die regenwormen, dat is waar we het hier over hebben. We kennen ze allemaal: die sliertige, grijsbruinrode beestjes.

Van dichtbij bekeken zijn ze interessanter. De ene kant is de kop, de andere de staart: daartussen eigenlijk één lange darm. Ogen hebben ze niet. Een mond is niet echt te onderscheiden: er hangt een klepje voor. Over het lijf zijn hele fijne haartjes te zien. Dat lijf is een aaneenschakeling van segmenten, tot wel 150 van die schijfjes. Ergens vóór het midden is een verdikt deel te zien: het zadel. Tussen mond en kont kan zo’n 30 centimeter worm groeien. Mannetjes en vrouwtjes? Nee hoor, regenwormen zijn het allebei tegelijk. Dat lijkt natuurlijk handig, maar…. ze kunnen zichzelf niet bevruchten. Dat dan weer niet. 

De regenworm kan hoogstens 10 jaar oud worden; een 12½-jubileum bij de baas zit er dus niet in. En dan nog is het maar de vraag of ie niet tussentijds door merel of meeuw uit de grond wordt getrokken. Of te grazen is genomen door muizen, naaktslakken, roofvogels, egels, kraaien, zelfs roodborstjes. Of in het donker door een mol is verschalkt. Leven is een kunst!

Ondanks het ontbreken van ogen, oren, neus, armen en benen kan een worm wel van alles waarnemen en doen. Wormen hebben een ragfijn zenuwstelsel. Daarmee kunnen ze trillingen voelen. Bijvoorbeeld als er een mol in aantocht is. Ze proberen dan zo snel mogelijk boven de grond te kruipen. Merels en meeuwen weten dat. Ze imiteren zelfs mollen door met de poten op de grond te stampen. “Een mol”, denkt de worm, dus wegwezen. Maar dan wreekt zich het ontbreken van hersens: de vogel heeft aan een stukje van de worm genoeg om hem helemaal uit de grond te trekken.

Ook regen is hoorbaar, of beter gezegd (door de trillingen) voelbaar voor de worm en is een reden om bovengronds te komen. Want paren doen wormen graag bij regenachtig weer én altijd bovengronds (tja, lijkt me ook lastig in die smalle tunneltjes onder de grond). Maar ja, daar staan ze alweer: de merels en de meeuwen. 

Een worm komt in de grond vooruit door samentrekking van de spieren: de ene aanknijpen en de andere ontspannen. Door de haartjes op zijn huid naar achteren te laten wijzen, schuift het lijf niet op en neer, maar kan het alleen vooruit. Door de haren naar voren te steken gaat een worm in de achteruit! Bij het vooruitgaan wordt de mond geopend: bladafval schuift naar binnen en wordt in de lange darm verteerd. De restanten komen er aan de achterkant weer uit: vruchtbare grond waarmee nieuwe planten hun voordeel doen.

Door het graven ontstaan tunneltjes waardoor lucht en regenwater kunnen stromen en nieuwe wortels kunnen groeien. Ook bacteriën kunnen daardoor weliger tieren en de organische stoffen helpen verteren. Kortom: hoe meer wormen in de grond, des te beter de plantengroei. Te Werve met zijn oude grondstructuur en vele bladafval moet voor wormen een waar paradijs zijn.

Onmisbaar dus, die beestjes. Ook vissers hangen graag een wormpje aan hun haak. 

U begrijpt dat sommigen hierin een verdienmodel zien: bij een wormenhandelaar kunt u – echt waar - voor 70 euro een kilo wormen krijgen, zo’n 800 stuks. Kunt u nagaan wat de grond van Te Werve waard is!

Mvl 23-1-2021